.jpg)
بیوتكنولوژی و بهره‌وری از گیاهان دارویی
بيوتكنولوژي و بهره‌وري از گياهان دارويي
استفاده از تركيبات دارويي مشتق از گياهان، نه تنها قدمت زيادي دارد.
استفاده از تركيبات دارويي مشتق از گياهان، نه تنها قدمت زيادي دارد، بلكه به دليل عوارض جانبي بي شمار داروهاي شيميايي از يک سو و نارسايي هاي متعدد طب نوين در درمان برخي از بيماري ها با گذشت زمان، بار ديگر پرورش و توليد گياهان دارويي با رشد قابل توجهي روبرو شده است. در مقاله حاضر سعي شده است تا ضمن معرفي برخي از روش هاي بيوتكنولوژيك مورد استفاده در شناسايي و توليد گياهان دارويي، اهميت اقتصادي متابوليت هاي دارويي مشتق از اين گياهان و ارزش بالاي آنها براي كشورهايي هم چون ايران كه داراي تنوع بالايي از گياهان دارويي هستند مشخص شود.
سابقه استفاده از گياهان دارويي به زمان هاي بسيار دور برمي‌گردد؛ به طوري كه حتي در كتب قديمي مانند انجيل و كتاب باستاني هند (ودا)، استفاده از برخي گياهان در درمان بيماري ها توصيه شده است. اما قدمت استفاده از گياهان دارويي، به‌معني روند رو به كاهش آن در دنياي مدرن امروزي نيست.
امروزه در جوامع صنعتي و در بسياري از كشورهاي پيشرفته و درحال توسعه، استفاده از طب سنتي و گياهان دارويي براي حفظ سلامتي، به دليل افزايش اعتماد مردم به استفاده از اين گياهان، بسيار چشمگير است
طبق برآوردي كه توسط سازمان بهداشت جهاني (WHO) صورت گرفته است، بيش از 80 درصد مردم جهان (نزديك به 5 ميليارد نفر)، براي درمان بيماري ها هنوز از داروهاي گياهي استفاده مي كنند. تقريباً يك چهارم داروهاي تهيه شده دنيا داراي منشأ گياهي هستند كه يا مستقيماً از گياهان عصاره گيري شده‌اند و يا بر اساس تركيب گياهي، مدوله و سنتز شده‌اند.
كار بر روي طب سنتي و استفاده از گياهان دارويي، در سراسر جهان و به‌خصوص هند، ژاپن، پاكستان، سريلانكا و تايلند در دست انجام مي باشد. در اروپا و در كشورهايي از قبيل آلباني، بلغارستان، كرواسي، فرانسه، آلمان، مجارستان، هلند، اسپانيا و انگلستان و همچنين تركيه، حدود 1500 گونه از گياهان دارويي و معطر مورد استفاده قرار گرفته و در حدود 1400 محصول گياهي در اروپا و ايالات متحده توليد مي شود. در حدود 25 درصد از داروهاي تجويز شده در ايالات متحده، حاوي حداقل يك تركيب فعال گياهي هستند. در چين، فروش داروهاي سنتي در طول 5 سال اخير دو برابر شده است. در هند نيز صادرات گياهان دارويي نسبت به سال هاي قبل سه برابر شده است. تعداد زيادي از فرآورده‌هاي دارويي مشهور از گياهان بدست مي‌آيند.
مثلاٌ، معمول ترين مسكن، يعني (آسپرين) از گونه‌هاي بيد (Salix) و Spiraea به دست مي آيد. همچنين داروهاي ضد سرطاني چون Paclitaxel و Vinblastine فقط از منابع گياهي حاصل مي‌شوند.
بنابراين استفاده از روش‌هاي بيوتكنولوژيك به‌منظور تكثير و افزايش توان ژنتيكي گياهان دارويي و همچنين شناسايي سريع تر و دقيق تر ژنوتيپ هايي كه فرآورده بيشتري توليد مي كنند، مي تواند بسيار مفيد و از لحاظ تجاري سودآور باشد. در مطلب حاضر، روش‌هاي مختلف بيوتكنولوژيك كه مي توانند در زمينه افزايش بهره وري گياهان دارويي به كار روند معرفي خواهند شد.
كاربردهاي «كشت بافت» در زمينة گياهان دارويي
يكي از بخش‌هاي مهم بيوتكنولوژي "كشت بافت" است كه كاربردهاي مختلف آن در زمينة گياهان دارويي، از جنبه‌هاي مختلفي قابل بررسي است:
باززايي در شرايط آزمايشگاهي (In-Vitro Regeneration)
تكثير گياهان در شرايط آزمايشگاهي، روشي بسيار مفيد جهت توليد داروهاي گياهي باكيفيت است روش هاي مختلفي براي تكثير گياهان در آزمايشگاه وجود دارد كه از جمله آنها، ريزازديادي است. ريزازديادي فوايد زيادي نسبت به روش هاي سنتي تكثير دارد. با ريزازديادي مي‌توان نرخ تكثير را بالا برد و مواد گياهي عاري از پاتوژن توليد كرد. گزارش هاي زيادي در ارتباط با بكارگيري تكنيك " كشت بافت " جهت تكثير گياهان دارويي وجود دارد. با اين روش براي ايجاد كلون هاي گياهي از تيره لاله در مدت 120 روز بيش از 400 گياه كوچك همگن و يك شكل گرفته شد كه 90 درصد آنها به رشد معمولي خود ادامه دادند. براي اصلاح گل انگشتانه، از نظر صفات ساختاري، مقدار بيوماس، ميزان مواد مۆثره و غيره با مشكلات زيادي مواجه خواهيم شد ولي با تكثير رويشي اين گياه از راه كشت بافت و سلول، مي توان بر آن مشكلات غلبه نمود. چنان كه مۆسسه گياهان دارويي بوداكالاز در مجارستان از راه كشت بافت و سلول گل انگشتانه موسوم به آكسفورد، توانست پايه هايي كاملاً همگن و يك شكل از گياه مذكور به‌دست آورد.
باززايي از طريق جنينزايي سوماتيك (غيرجنسي)
توليد و توسعه مۆثر جنين هاي سوماتيك، پيش نيازي براي توليد گياهان در سطح تجاري است. جنينزايي سوماتيك فرآيندي است كه طي آن گروهي از سلول‌ها يا بافت هاي سوماتيك، جنين هاي سوماتيك تشكيل مي دهند. اين جنين ها شبيه جنين هاي زيگوتي (جنين‌هاي حاصل از لقاح جنسي) هستند و در محيط كشت مناسب مي توانند به نهال تبديل شوند. باززايي گياهان با استفاده از جنين زايي سوماتيك از يك سلول، در بسياري از گونه هاي گياهان دارويي به اثبات رسيده است. بنابراين در اين حالت با توجه به پتانسيل متفاوت سلول هاي مختلف در توليد يك تركيب دارويي، مي توان گياهاني با ويژگي برتر نسبت به گياه اوليه توليد نمود.
حفاظت گونه‌هاي گياهان دارويي از طريق نگهداري در سرما
با تكيه بر كشت بافت و سلول مي‌توان براي نگهداري كالتيوارهاي مورد نظر در بانك ژن يا براي نگهداري طولاني مدت اندام هاي تكثير گياه در محيط نيتروژن مايع، اقدام نمود. نگهداري در سرما، يك تكنيك مفيد جهت حفاظت از كشت هاي سلولي در شرايط آزمايشگاهي است.
در اين روش با استفاده از نيتروژن مايع (196- درجه سانتي‌گراد) فرآيند تقسيم سلولي و ساير فرآيندهاي متابوليكي و بيوشيميايي متوقف شده و در نتيجه مي‌توان بافت يا سلول گياهي را مدت زمان بيشتري نگهداري و حفظ نمود. با توجه به اينكه مي توان از كشت هاي نگهداري شده در سرما، گياه كامل باززايي كرد، لذا اين تكنيك مي تواند روشي مفيد جهت حفاظت از گياهان دارويي در معرض انقراض باشد. مثلاً بر اساس گزارشات منتشر شده، روش نگهداري در سرما، روشي مۆثر جهت نگهداري كشت‌هاي سلولي گياهان دارويي توليد كننده آلكالوئيد همچونRauvollfia serpentine , D. lanalta , A. belladonna , Hyoscyamus spp . است. اين تكنيك، مي‌تواند جهت نگهداري طيفي از بافت‌هاي گياهي چون مريستم‌ها، بساك و دانه گرده، جنين، كالوس و پروتوپلاست بكار رود.
ادامه دارد ....
فرآوري: سمانه سادات عنايتي
بخش دانش و زندگي تبيان
منابع:
شبکه تحليلگران تکنولوژي
اميدبيگي، رضا. 1379. رهيافت‌هاي توليد و فرآوري گياهان دارويي. انتشارات طراحان نشر
Herbal remedies
مطالب مرتبط:
